Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước dễ nhớ, ngắn gọn

Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước dễ nhớ, ngắn gọn

Tải xuống

Nhằm mục tiêu giúp học viên thuận tiện hệ thống hóa được kỹ năng và kiến thức, nội dung những tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 12, chúng tôi biên soạn bài viết Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước dễ nhớ, ngắn gọn với khá đầy đủ những nội dung như tìm hiểu và khám phá chung về tác phẩm, tác giả, bố cục tổng quan, dàn ý nghiên cứu và phân tích, bài văn mẫu nghiên cứu và phân tích, …. Hi vọng qua Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước sẽ giúp học viên nắm được nội dung cơ bản của bài bài thơ Đất nước .

Bài giảng: Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm) – Cô Nguyễn Ngọc Anh (Giáo viên VietJack)

A. Sơ đồ tư duy bài thơ Đất nước

B. Tìm hiểu bài thơ Đất nước

I. TÁC GIẢ:

– Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 .
– Quê quán : thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điềm, tỉnh Thừa Thiên-Huế trong một mái ấm gia đình tri thức có truyền thống lịch sử yêu nước và cách mạng .
– Sau khi tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học Sư phạm TP. Hà Nội năm 1964, ông về Nam hoạt động giải trí trong trào lưu học viên, sinh viên thành phố, kiến thiết xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ ..
– Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ những nhà thơ trong thời kì kháng chiến chống Mĩ, cứu nước .
– Tác phẩm chính : “ Đất ngoại ô ”, “ Mặt đường khát vọng ”, “ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm ”, …
– Phong cách thơ : sự tích hợp giữa cảm hứng nồng nàn và suy tư sâu lắng của người tri thức về đất nước, con người Nước Ta .

II. TÁC PHẨM:

1.     Hoàn cảnh ra đời:

– Trường ca “ Mặt đường khát vọng ” được tác giả sáng tác năm 1971 tại chiến khu Bình Trị – Thiên, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiến miền Nam về nước nhà, đất nước, về thiên chức của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm lược .
– Đoạn trích “ Đất nước ” thuộc phần đầu chương V của trường ca .

2.     Thể loại: Trường ca

3.     Chủ đề:

Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm nói về cội nguồn đất nước theo chiều dài lịch sử dân tộc đằng đẵng và khoảng trống địa lý bát ngát. Hình tượng núi sông gắn liền với tâm hồn và chí khí của Nhân dân, những con người làm ra Đất nước. Đất nước vĩnh cửu hứa hẹn một ngày mai đẹp tươi và hát ca .

4.     Bố cục: 2 phần

– Phần 1 ( từ đầu đến “ Làm nên đất nước muôn đời ” ) : Đất nước bình dị, thân thiện được cảm nhận từ nhiều phương diện của đời sống .
– Phần 2 ( còn lại ) : Tư tưởng đất nước của nhân dân .

5.     Giá trị nội dung:

Đoạn trích biểu lộ những cảm nhận mới lạ của tác giả về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều phương diện : lịch sử dân tộc, địa lí, văn hóa truyền thống … Tư tưởng trọng tâm, bao trùm hàng loạt bài thơ là tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ” .

6.     Giá trị nghệ thuật:

– Giọng thơ trữ tình, chính trị, cảm hứng sâu lắng, thiết tha .
– Chất liệu văn hóa truyền thống, văn học dân gian được sử dụng nhuần nhị, phát minh sáng tạo .

III. DÀN Ý PHÂN TÍCH:

I. Mở bài:

– Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Khoa Điềm ( tiểu sử, sáng tác chính, phong thái thơ … )
– Giới thiệu về Trường ca Mặt đường khát vọng và đoạn trích Đất nước ( thực trạng sinh ra, nội dung chính … )

II. Thân bài:

1. Đất nước bình dị, gần gũi được cảm nhận từ nhiều phương diện của đời sống

a) Nguồn gốc của đất nước:

– Đất nước hình thành cùng với những câu truyện dân gian .
– Đất nước hình thành với những truyền thống lịch sử mang đậm truyền thống dân tộc bản địa : ăn trầu, búi tóc .
– Đất nước hình thành với quy trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của cha ông .
– Đất nước hình thành với quy trình lao động sản xuất của cha ông : cái kèo cái cột thành tên, một nắng hai sương .
⇒ Tác giả có cái nhìn mới lạ về cội nguồn đất nước, đất nước bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa truyền thống, văn học, lịch sử vẻ vang và truyền thống lịch sử dân tộc bản địa .

b) Định nghĩa về đất nước:

– Không gian đất nước :
+ Tác giả tách hai yếu tố đất và nước để cảm nhận một cách độc lạ .
+ Đất nước là khoảng trống gắn với cuộc sông của mỗi người, của anh và của em, là nơi hẹn hò của anh, em, của tất cả chúng ta : “ nơi ta hẹn hò ”, nơi “ anh đến trường ”, nơi “ em tắm ” …
+ Không gian bát ngát với rừng vàng biển bạc ..
+ Là nơi sống sót và tăng trưởng của cả hội đồng dân tộc bản địa .
– Thời gian lịch sử dân tộc của đất nước : được nhìn xuyên suốt mạch thời hạn từ quá khứ đến hiện tại và đến tương lai .
– Suy tư về nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi cá thể với đất nước : “ Phải biết gắn bó và san sẻ ”, góp phần, hi sinh để góp thêm phần dựng xây đất nước .
⇒ Qua cái nhìn tổng lực của nhà thơ, đất nước hiện lên vừa thân mật, quen thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và vĩnh cửu đến muôn đời sau .

2. Tư tưởng cốt lõi: đất nước của nhân dân

– Thiên nhiên của đất nước không phải đơn thuần là mẫu sản phẩm của tạo hóa mà hơn hết nó là một phần máu thịt của con người, do con người tạo nên :
+ Tình nghĩa thủy chung, thắm thiết : núi Vọng Phu, hòn Trống Mái .
+ Chiến đấu bảo vệ đất nước : chuyện Thánh Gióng .
+ Cội nguồn thiêng liêng : đất tổ Hùng Vương .
+ Truyền thống hiếu học : núi Bút non Nghiên .
+ Hình ảnh đất nước tươi đẹp : con cóc, con gà …
+ Những cuộc di dân tìm hiểu và khám phá đất nước .
– Lịch sử 4000 năm của dân tộc bản địa được tạo nên từ mồ hôi và cả chính xương máu của nhân dân :
+ Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu nước, họ vừa lao động sản xuât vừa nhiệt huyết chiến đấu .
+ Tác giả nhấn mạnh vấn đề đến những con người vô danh tạo ra sự lịch sử dân tộc, chứng minh và khẳng định vai trò của mỗi cá thể với lịch sử dân tộc dân tộc bản địa .
– Nhân dân là những người đã tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, ý thức cho đất nước : văn hóa truyền thống : “ truyền hạt lúa ”, “ truyền lửa ”, “ truyền giọng nói ”, “ gánh theo tên xã, tên làng ”, … từ đó kiến thiết xây dựng nền móng tăng trưởng đất nước lâu bền
– Tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân : “ Đất nước này là đất nước của nhân dân / Đất nước của nhân dân đất nước của ca dao lịch sử một thời ”. Đất nước ấy biểu lộ qua tâm hồn con người : biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, sức lực lao động và biết chiến đấu vì đất nước. Tư tưởng đất nước nhân dân của Nguyễn Khoa Điềm có sự thừa kế và tăng trưởng trong thời đại mới, thời đại chống Mĩ cứu nước .

III. Kết bài:

– Khẳng định lại giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ của đoạn trích .
+ Nội dung : bài thơ bộc lộ cách nhìn mới lạ, độc lạ về đất nước trên nhiều góc nhìn khác nhau : văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc, địa lí … Từ đó, làm điển hình nổi bật tư tưởng “ Đất nước của nhân dân ”
+ Nghệ thuật : giọng thơ trữ tình, chính trị đằm thắm, dạt dào xúc cảm, sử dụng hình ảnh, yếu tố văn học, văn hóa truyền thống dân gian ….
– Bài học so với thế hệ trẻ lúc bấy giờ : đất nước luôn dung dị, thân thiện và sống sót trong đời sống hằng ngày của mỗi người, vì thế, tất cả chúng ta hãy biểu lộ lòng yêu nước của mình từ những hành vi nhỏ nhất .

IV. MỘT SỐ CÂU HỎI ĐỌC HIỂU VÀ BÀI PHÂN TÍCH:

Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi:

“ … Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời … ” .
( Trích đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
SGK Ngữ văn lớp 12 tập 1 trang 120 )
Câu 1. Nêu nội dung của đoạn thơ ?
Câu 2. Tại sao từ “ Đất Nước ” được viết hoa ?
Câu 3. Nêu giải pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ ?
Câu 4. Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình với quê nhà, đất nước trong xã hội ngày này ?

Đáp án:

Câu 1: Nội dung của đoạn thơ trên là: Lời nhắn nhủ về trách nhiệm của mỗi người với Đất Nước.

Câu 2: Từ “Đất Nước” được viết hoa – coi “Đất Nước” là một sinh thể, thể hiện sự tôn trọng, ngợi ca, thành kính, thiêng liêng khi cảm nhận về Đất Nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.

Câu 3: Biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ trên là: Điệp ngữ “phải biết’’, sử dụng nhiều từ chỉ mối quan hệ gắn bó như: gắn bó, san sẻ, hóa thân..

Câu 4: Gợi ý làm bài: nêu cảm nhận của riêng mình về trách nhiệm của mình với quê hương, đất nước trong xã hội ngày nay, cần khẳng định trách nhiệm hàng đầu là học tập, rèn luyện để trở thành công dân tốt, có ích cho xã hội. Có thể diễn đạt theo nhiều cách khác nhau những lập luận phải chặt chẽ, thuyết phục.

Bài phân tích

Đề bài: Phân tích bài thơ “Đất nước” – Nguyễn Khoa Điềm.

Bài tham khảo số 1

Đất nước là đề tài muôn thuở của thơ văn Nước Ta. Chúng ta đã phát hiện đất nước chìm trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm ; gặp đất nước đang thay đổi từng ngày qua thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có lẽ rằng đất nước được nhìn từ nhiều góc nhìn, không thiếu và toàn vẹn nhất qua bài thơ “ Đất nước ” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài đất nước từ khi được sinh ra cho đến khi phải trải qua bao nhiêu sóng gió cuộc chiến tranh được tái diễn sinh động qua một hồn thơ tinh xảo, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm .
Tác giả nhìn đất nước từ nhiều góc nhìn, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử vẻ vang. Đất nước là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của cảm hứng chính tác giả .
Bài thơ được mở màn bằng những vần thơ nhẹ nhàng, tinh xảo đưa người đọc quay trở lại với những ngày đầu mới khai sinh :
“ Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái ” ngày xửa thời xưa mẹ … ” thường hay kể
Đất nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc. ”
Đất nước hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, thân thiện, nó không phải là một khái niệm trừu tượng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong đời sống của mỗi tất cả chúng ta. Tác giả sử dụng từ “ khi ” để lưu lại sự sinh ra của khái niệm “ đất nước ”. Từ khi mỗi tất cả chúng ta sinh ra thì đất nước đã có rồi. Sau câu thơ ấy, tác giả mở màn lí giải nguồn gốc của đất nước mà mỗi người đều mong ước hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhẹ, ngọt ngào dẫn dụ người đọc về với những “ ngày xửa thời xưa ”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở lại trong những tâm lý của con người. Từ ” ngày xửa, rất lâu rồi ” lưu lại những điều gì đó thời xưa, rất xưa, không xác lập thời hạn đơn cử, chỉ biết rằng nó đã có từ truyền kiếp. Đất nước đồng thời hình thành từ khi dân mình biết đánh giặc, là những con người đó tạo ra sự đất nước …
Đất nước còn gắn liền với đời sống bình dị, thân quen của người nông dân Nước Ta. Tác giả không chỉ dừng lại ở đó, đất nước còn được lý giải chính là thành quả của công cuộc lao động để thiết kế xây dựng và tăng trưởng :
“ Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng
Đất nước có từ ngày đó ”

Một một dụng cụ được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con người như “kèo, cột” đều gắn bó với lịch sử ra đời của đất nước. Rất bình dị, rất chân thực nhưng nó như là một sự giải thích đúng đắn.

Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của đất nước, đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng :
“ Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm ”
Đất nước không riêng gì hiển hiện trong khoảng trống văn hóa truyền thống, phong tục tập quán của con người mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã cắt nghĩa “ đất nước ” thành hai từ “ đất ” và “ nước ” để lí giải đơn cử ý nghĩa của từng từ. Đây hoàn toàn có thể coi là sự tinh xảo và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì đất nước vẫn là một khái niệm toàn vẹn và đầy ý nghĩa nhất .
Đất nước còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử vẻ vang và chiều dài của khoảng trống văn hóa truyền thống, của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê nhà. Đất nước được hình thành từ những câu truyện rất lâu rồi, từ những điển tích điển cố mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “ con chim phượng hoàng ”, “ núi bà Đen, bà Điểm ”, “ Lạc Long Quân Âu Cơ ” chính là vật chứng cho sự tăng trưởng nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của tất cả chúng ta. Nhớ về cội nguồn, nhớ về những rất lâu rồi khó khăn vất vả chính là đạo lí, truyền thống cuội nguồn uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta .
Đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống cuội nguồn :
“ Những ai đã khuất
Những ai giờ đây
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện tương lai ”
Trong sự hình thành và tăng trưởng bề dày văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang ngày càng được khẳng định chắc chắn. Những con người đã ngã xuống vì đất nước, những con người thế hệ tương lai cần phải cố gắng nỗ lực gìn giữ và phát huy được truyền thống lịch sử tốt đẹp đó .
Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về đất nước từ góc nhìn đời thường, góc nhìn lịch sử vẻ vang, góc nhìn khoảng trống và thời hạn mang đến cho người đọc nhận thức đúng đắn nhất về đất nước mà tất cả chúng ta đang sống và góp sức .
Hơn hết tác giả còn chứng minh và khẳng định :
“ Trong anh và em thời điểm ngày hôm nay
Đều có một phần đất nước ”
Có thể nói đất nước đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở nghĩa vụ và trách nhiệm và nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả chúng ta về công cuộc kiến thiết xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của đất nước này .
Đất nước còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm thâm thúy :
“ Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bã
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta, ”
Một ý niệm thâm thúy, giàu giá trị nhân sinh quan khiến cho người đọc không hề phủ nhận sự sống sót của đất nước là một trong thực tiễn. Đất nước còn hình tượng cho lòng tôn kính, sự biết ơn đến những người đã ngã xuống vì độc lập, tự do cho ngày hôm nay :
“ Họ đã sống và chế
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước. ”
Lại thêm một sự lí giải đúng đắn cho định nghĩa “ đất nước ”, những con người đó họ dù chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong đời sống của những người ở lại. Nhưng ở hai câu thơ cuối hoàn toàn có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra định nghĩa đúng đắn và thâm thúy nhất về đất nước :
“ Đất nước này là đất nước của nhân dân
Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại cổ xưa. ”
Thật vậy, nhân dân chính là gia chủ của đất nước. Bởi vậy đất nước này phải thuộc về nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất tân tiến, rất đời thường và rất thâm thúy .
Như vậy, Nguyễn Khoa Điềm bằng những lý lẽ và dẫn chứng đầy thuyết phục đã chứng minh và khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của đất nước trong đời sống của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh về đất nước vẫn còn sống mãi trong lòng người đọc .

Bài tham khảo số 2

Trong bài “ Có một thời đại mới trong thi ca ”, Trần Mạnh Hảo viết : “ Vào đêm giao thừa Tết âm lịch 1973 – 1974, dưới rừng Phước Long, chúng tôi xúc động nghe trích đoạn “ Đất Nước ” trích trong trường ca “ Mặt đường khát vọng ” của Nguyễn Khoa Điềm phát trên Đài phát thanh. Những tâm lý về đất nước, về dân tộc bản địa đã được nhà thơ hiện đại hoá bằng chất suy tư và lắng đọng và cảm hứng mãnh liệt ”. “ Mặt đường khát vọng ” là trường ca độc lạ của Nguyễn Khoa Điềm, sinh ra trong cuộc chiến tranh ác liệt thời chống Mĩ, tại mặt trận Bình Trị Thiên – một điểm trung tâm – trên mặt trận miền Nam vào năm 1971. Bài thơ đã truyền đến người đọc bao xúc động, tự hào về đất nước và nhân dân .
“ Đất Nước ” – là chương V trong trường ca “ Mặt đường khát vọng ” dài 110 câu thơ ( trong “ Văn 12 ” chỉ trích 89 câu ). Phần đầu ( 42 câu ) là cảm nhận của nhà thơ trẻ về Đất Nước trong cội nguồn sâu xa văn hóa truyền thống – lịch sử vẻ vang, và trong sự gắn bó thân thiện với đời sống hằng ngày của mỗi con người Nước Ta. Phần thứ hai, cảm hứng chủ yếu về Đất Nước là sự ngợi ca, chứng minh và khẳng định tư tưởng Đất Nước của Nhân Dân .
Thông qua những vần thơ tích hợp giữa xúc cảm và tâm lý, trữ tình và chính luận, nhà thơ muốn thức tỉnh ý thức, niềm tin dân tộc bản địa, tình cảm với nhân dân, đất nước của thế hệ trẻ Nước Ta trong những năm chống Mĩ cứu nước. Mở đầu đoạn trích là giọng thơ nhẹ nhàng, thủ thỉ như những lời tâm tình tích hợp với hình ảnh thơ bình dị thân mật đưa ta trở lại với cội nguồn đất nước .
“ Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước mở màn từ miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết
trồng tre mà đánh giặc. ”
Đất nước trước hết không phải là một khái niệm trừu tượng mà là những gì rất thân thiện, thân thiện ở ngay trong đời sống bình dị của mỗi con người. Đất Nước hiện hình trong câu truyện cổ tích ngày xửa thời xưa mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre trước ngõ … gợi lên một Đất nước Nước Ta bao dung hiền hậu, thủy chung và sắt son tình nghĩa đồng đội, nhưng cũng vô cùng kinh khủng khi chống quân xâm lược .
Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều gợi về một vẻ đẹp ý thức Đất nước, đều thấm đẫm ngọn nguồn lịch sử dân tộc dân tộc bản địa. Đất nước còn là hiện thân của những phong tục tập quán ngàn đời, dẫn chứng của một dân tộc bản địa giầu truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống, giầu tình yêu thương gắn bó với mái ấm mái ấm gia đình .
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn. Gừng tất yếu là cay, muối tất yếu là mặn. Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lí tự nhiên kia. Hình ảnh thơ khiến ta rưng rưng nhớ về một lời nhắc nhở thiết tha về tình nghĩa của một ai đó hôm nào : Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau. Đất nước còn là thành quả của công cuộc lao động khó khăn vất vả để sống sót, để dựng xây nhà cửa :
“ Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay ,
giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó. ”
Ở đây Đất nước không còn là một khái niệm trừu tượng nữa mà đơn cử, quen thuộc và đơn giản và giản dị biết bao. Việc tác giả sử dụng những vật liệu dân gian để bộc lộ suy tưởng của mình về đất nước với ý niệm “ Đất nước của nhân dân ”. Vẫn bằng lời trò chuyện tâm tình với mỗi nhân vật đối thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã diễn giải khái niệm đất nước theo kiểu riêng của mình :
“ Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc
khăn trong nỗi nhớ thầm. ”
Đất nước không riêng gì được cảm nhận bởi khoảng trống địa lí bát ngát từ rừng đến bể mà còn được cảm nhận bởi khoảng trống hoạt động và sinh hoạt thông thường của mỗi người, khoảng trống của tình yêu đôi lứa, khoảng trống của nỗi nhớ thương. Ý niệm về đất nước được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với những liên tưởng gợi ra từ đó. Sử dụng lỗi chiết tự mà vẫn không ngô nghê, mà vẫn thật duyên dáng và ý nhị, hoàn toàn có thể gợi ra cho thấy một ý niệm mang những đặc thù riêng của dân tộc bản địa ta về khái niệm đất nước, mà tư duy thơ hoàn toàn có thể tách ra, nhấn mạnh vấn đề .
Đất mở ra cho anh một chân trời kiến thức và kỹ năng, nước gột rửa tâm hồn em trong sáng dịu hiền. Cùng với thời hạn lớn lên đất nước trở thành nơi anh và em hò hẹn. Không những thế, đất nước còn người bạn san sẻ những tình cảm nhớ mong của những người đang yêu .
Đất và nước tách rời khi anh và em đang là hai thành viên, còn hòa hợp khi anh và em kết lại thành ta. Chiếc khăn – hình tượng của nỗi nhớ thương – đã từng làm bao trái tim tuổi trẻ bâng khuâng : “ Khăn thương nhớ ai, Khăn rơi xuống đất … ”, một lần nữa lại khiến lòng người xúc động, bồi hồi trước tình cảm chân thành của những tâm hồn yêu thương say đắm
Đất Nước còn là nơi quay trở lại của những tâm hồn thiết tha với quê nhà. Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang phong thái dân ca miền Trung, thấm đẫm lòng yêu quê nhà cả tác giả. Đất Nước mình bình dị, quen thuộc nhưng nhiều lúc cũng lớn rộng, trang trọng và kì vĩ vô cùng, nhất là so với những người đi xa. Dù chim ham trái chín ăn xa, thì cũng giật mình nhớ gốc cây đa lại về. Gia đình Nước Ta là như vậy, khi nào cũng hướng về quê nhà, hướng về cội nguồn .
Đất Nước vĩnh cửu trong khoảng trống và thời hạn : Thời gian đằng đẵng, khoảng trống bát ngát để mãi mãi là nơi dân mình đoàn viên, là khoảng trống sống sót của hội đồng Nước Ta qua bao thế hệ. Nguyễn Khoa Điềm gợi lại truyền thuyết thần thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, về thần thoại cổ xưa Hùng Vương và ngày giỗ tổ .
Nhắc lại Lạc Long Quân và Âu Cơ, nhắc đến ngày giỗ tổ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc nhở mọi người nhớ về cội nguồn của dân tộc bản địa. Dù dạt dẹo chốn nào, dân cư Nước Ta cũng đều hướng về đất tổ, nhớ đến dòng giống Rồng Tiên của mình. Nhắc đến chuyện xưa ấy như để chứng minh và khẳng định, cũng là để nhắc nhở :
“ Những ai đã khuất
Những ai giờ đây
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện tương lai ”
Cảm hứng thơ của tác giả có vẻ như phóng túng, tự do nhưng thật ra đây là một mạng lưới hệ thống lập luận khá rõ mà hầu hết là tác giả bộc lộ đất nước trong ba phương diện : trong chiều rộng của khoảng trống chủ quyền lãnh thổ địa lí, trong chiều dài thăm thẳm của thời hạn lịch sử dân tộc, trong bề dày của văn hóa truyền thống – phong tục, lối sống tâm hồn và tính cách dân tộc bản địa .
Ba phương diện ấy được biểu lộ gắn bó thống nhất và ở bất kỳ phương diện nào thì tư tưởng đất nước của nhân dân vẫn là tư tưởng cốt lõi, nó như một hệ qui chiếu mọi cảm hứng và suy tưởng của nhà thơ. Và đơn cử hơn nữa, thân thiện hơn nữa, Đất nước ở ngay trong máu thịt của mỗi tất cả chúng ta :
“ Trong anh và em ngày hôm nay
Đều có một phần đất nước ”
Đất nước đã thấm tự nhiên vào máu thịt, đã hóa thành máu xương của mỗi con người, vì vậy sự sống của mỗi cá thể không phải là riêng của mỗi con người mà là của cả đất nước. Mỗi con người đều thừa kế không ít di sản văn hóa truyền thống vật chất và ý thức của đất nước, phải giữ gìn và bảo vệ để tạo ra sự đất nước muôn đời .
Từ những ý niệm như vậy về đất nước, phần sau của tác phẩm tác giả tập trung chuyên sâu làm điển hình nổi bật tư tưởng : Đất nước của nhân dân, chính Nhân dân là người đã phát minh sáng tạo ra Đất nước. Tư tưởng đó đã dẫn đến một cái nhìn mới lạ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam thắng cảnh trên khắp mọi miền đất nước .
Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, những núi Bút non Nghiên … không còn là những cảnh thú vạn vật thiên nhiên nữa mà được cảm nhận trải qua những cảnh ngộ, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như thể những góp phần của nhân dân, sự hóa thân của những con người không tên tuổi : “ Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất nước những núi Vọng Phu, Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái ”, “ Người học trò thắng cảnh ” .
Ở đây cảnh vật vạn vật thiên nhiên qua cách nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân. Chính nhân dân đã tạo dựng nên đất nước, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc sống mình lên mỗi ngọn núi, dòng sông. Từ những hình ảnh, những cảnh vật, những hiện tượng kỳ lạ đơn cử, nhà thơ qui nạp thành một khái quát thâm thúy :
“ Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi ! Đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc sống đã hóa núi sông ta. ”
Tư tưởng Đất nước của nhân dân đã chi phối cách nhìn của nhà thơ khi nghĩ về lịch sử vẻ vang bốn nghìn năm của đất nước. Nhà thơ không ca tụng những triều đại, không nói đến những anh hùng được sử sách lưu danh mà chỉ tập trung chuyên sâu nói đến những con người vô danh, thông thường, bình dị. Đất nước trước hết là của nhân dân, của những con người vô danh bình dị đó .
“ Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất nước ”
Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ đã giữ và truyền lại cho những thế hệ tương lai những giá trị văn hóa truyền thống, văn minh, ý thức và vật chất của đất nước từ hạt lúa, ngọn lửa, lời nói, tên xã, tên làng đến những truyện thần thoại cổ xưa, câu tục ngữ, ca dao. Mạch xúc cảm lắng tụ lại để sau cuối dẫn tới cao trào, làm điển hình nổi bật lên tư tưởng cốt lõi của cả bài thơ vừa giật mình, vừa giản dị và đơn giản và độc lạ .
“ Đất nước này là Đất nước nhân dân
Đất nước của Nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại cổ xưa ”
Một định nghĩa giản dị và đơn giản, giật mình về Đất nước. Đất nước của ca dao truyền thuyết thần thoại nhưng vẫn biểu lộ những phương diện quan trọng nhất của truyền thống cuội nguồn nhân dân, của dân tộc bản địa : Thật đắm say trong tình yêu, biết quí trọng tình nghĩa và cũng thật kinh khủng trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm .
Những câu thơ khép lại tác phẩm ca tụng vẻ đẹp của cảnh sắc quê nhà với một tâm hồn sáng sủa phơi phới. Tất cả ào ạt tuôn chảy trong tâm lý người đọc những tí tách reo vui … Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm đã góp thêm thành công xuất sắc cho mảng thơ viết về Đất nước. Từ những cảm nhận mang tính thân mật, quen thuộc, Đất nước không còn lạ lẫm, trừu tượng mà trở nên thân thiện nhưng vẫn rất thiêng liêng .
Đọc “ Đất nước ” của Nguyễn Khoa Điềm ta không chỉ tìm về cội nguồn dân tộc bản địa mà còn khơi dậy niềm tin dân tộc bản địa trong mỗi con người Nước Ta trong mọi thời đại .

V. MỘT SỐ LỜI BÌNH VỀ TÁC PHẨM:

· “ … Những sợi ngang dọc dệt nên hình tượng thơ Nguyễn Khoa Điềm đều óng ánh một sắc tố đặc biệt quan trọng của vật liệu văn hóa truyền thống dân gian – đó là một lực hút nữa củ đoạn thơ Đất Nước … để rồi người đọc lặng đi xúc động trước một cách định nghĩa thật giật mình của Nguyễn Khoa Điềm … ” ( Nguyễn Quang Trung, in trong Phân tích bình giảng tác phẩm văn học 12 ) .
· … Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm đã phát minh sáng tạo một hình tượng Đất Nước thân quen mà mới lạ trong thi ca Nước Ta … Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa nên một Đất Nước toàn vẹn, là sự thống nhất của chủ quyền lãnh thổ và văn hóa truyền thống, của lịch sử dân tộc và sự sống, một Đất Nước trong khoảng trống ý thức của người Nước Ta .

Bài giảng: Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm) – Cô Vũ Phương Thảo (Giáo viên VietJack)

Tải xuống

Xem thêm sơ đồ tư duy của những tác phẩm, văn bản lớp 12 hay, cụ thể khác :

Giới thiệu kênh Youtube VietJack

Ngân hàng trắc nghiệm miễn phí ôn thi THPT Quốc Gia tại khoahoc.vietjack.com

Source: https://thcsbevandan.edu.vn
Category : Thông tin cần biết